«سرمایه‌گذاری قطره‌چکانی» کافی نیست، معادن کشور در انتظار سرمایه‌های ارزی

بخش معدن، یکی از بخش‌های سودآور اقتصاد ایران است که با یک برنامه‌ریزی راهبردی و کلان در چشم‌انداز میان‌مدت می‌تواند ارزش افزوده بالایی ایجاد نماید و سهم خود از تولید ناخالص ملی را به ده درصد یا حتی بیشتر برساند. برای رسیدن به این هدف به «افزایش سرمایه‌گذاریِ مطلوب» در بخش معدن کشور نیازمندیم.

در شهریورماه امسال، «محمدرضا بهرامن» رییس خانه معدن ایران با بیان اینکه تاکنون حدود ۴۵ تا ۴۶ میلیارد دلار در بخش معدن سرمایه گذاری شده است، گفت: «رشد بخش معدن در سال قبل سه درصد بود و برای تحقق رشد ۱۳ درصدی که در برنامه هفتم دیده شده، به افزایش سرمایه‌گذاری نیاز است؛ به‌طوری‌که برآوردها نشان می‌دهد برای اینکه رشد بخش معدن به هفت تا هشت درصد برسد، حداقل به ۱۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری بیشتر نیاز داریم».

نیاز به سرمایه‌گذاری افزون‌تر در بخش معدن (یک سرمایه‌گذاری حداقل ۵۰ تا ۷۵ میلیارد دلاری)، سال‌هاست که احساس می‌شود؛ نمونه‌ی آن اظهاراتِ نایب رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، دو سال و چند ماه پیش در آبان ماه ۱۴۰۰ است؛ «مهرداد اکبریان» در این رابطه اظهار داشته است: « بازگشت بخش معدن و صنایع معدنی کشور به شرایط نرمال در بخش‌های مختلف اکتشاف، استخراج و ماشین‌آلات و جبران عقب‌ماندگی‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری ۵۰ تا ۷۵ میلیارد دلاری است».

اما واقعیت جز این است؛ سرمایه‌گذاری در معادن کشور به صورت قطره‌چکانی صورت می‌گیرد؛ طبق گزارش معاونت بررسی‌‌‌های اقتصادی اتاق تهران با وجود روند فزاینده ارزش اسمی سرمایه‌گذاری در معدن در حال بهره‌برداری (بدون احتساب معدن نفت‌خام، گاز طبیعی و خاک رس)، سرمایه‌گذاری واقعی در این بخش طی سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰، روند نزولی داشته و کمترین سرمایه‌گذاری واقعی مربوط به سال ۱۴۰۰ با رقم ۷.۷‌ هزار میلیارد تومان بوده است. میانگین رشد سالانه سرمایه‌گذاری واقعی در بخش معدن طی سال‌های مورد بررسی منفی ۷. ۱۷‌درصد است.

سرمایه‌گذاری یکی از محرک‌های توسعه اقتصادی است و یکی از نسبت‌های مهم تعیین‌کننده میزان تزریق سرمایه برای پشتیبانی از فرآیند توسعه در سطح کلان یا بخش، نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی یا ارزش‌افزوده آن بخش است. طی سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰ نسبت مزبور در بخش معادن روند کاهشی داشت و در سال ۱۴۰۰ به ۶. ۳‌ درصد رسید که کمترین رقم طی بازه زمانی موارد مورد بررسی است.

براساس نتایج چهلمین طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشوراز سوی مرکز آمار ایران که در سال ١٤٠١ با مراجعه به ٧٢٥٠ معدن برای دستیابی به اطلاعات نهایی شده سال ١٤٠٠ معادن کشور، اجرا شده است، در سال ١٤٠٠، ارزش سرمایه‌گذاری معادن در حال بهره‌برداری کشور معادل ٧٨٧٦٥ میلیارد ریال بوده که نسبت به سال قبل ٤٣,٦ درصد افزایش داشته و در بین فعالیت های مختلف سنگ آهن، زغال سنگ و شن و ماسه بیشترین سرمایه گذاری را داشتند.

به این ترتیب، باید گفت این سرمایه‌گذاری‌هایِ محدود ریالی با اهداف غاییِ سرمایه‌گذاری‌های مطلوب دلاری، فاصله‌ای از زمین تا آسمان دارد و در واقعیت، همین سرمایه گذاری بسیار نامطلوب و قطره‌چکانی‌ست که حجم استخراج و اکتشاف معادن ایران را در قیاس با نمونه‌های برتر جهانی به میزان معناداری کاهش داده است.  برای اثبات این ادعا بد نیست به صحبت‌های  «علی اصغر پورمند» مدیر عامل شرکت مادرتخصصی توسعه معادن و صنایع معدنی خاور میانه (میدکو) در دیدار دهم بهمن ماهِ امسال فعالان اقتصادی کشور با مقام معظم رهبری ارجاع بدهیم.

پورمند در این دیدار گفت: « میزان سرمایه‌گذاری در بخش معادن ایران حدود ۳۰ میلیارد دلار است که عمدتاً مربوط به بعد از انقلاب است. تولیدات عمده این بخش، فولاد ۳۰ میلیون تن، مس کاتد ۳۰۰  هزار تن، آلومینیوم ۵۰۰ هزار تن و سیمان ۶۰ میلیون تن است؛ ذخیره معدنی کشف شده در ایران ۷۰ میلیارد تن است که ۷۰ درصدِ آن مربوط به مصالح ساختمانی است. در زمینه اکتشاف و حفاری، در ایران در تاریخ حدوداً ۵ میلیون متر حفاری با عمق متوسط ۵۰۰ متر انجام شده این در حالیست که ۵ کشور معدنی دنیا که ۸۰ درصد ذخایر معدنیِ جهان را در اختیار دارند سالانه هریک به مقدار ۶ میلیون متر و تا عمق ۴ کیلومتر حفاری اکتشافی انجام می‌دهند....».

این اطلاعات نشان می‌دهد ما در تاریخ، از زمان کشف اولین معدن، تنها ۵ میلیون متر حفاری انجام داده‌ایم، این در حالیست که در ۵ کشور معدنی دنیا، هر سال ۶ میلیون متر حفاری معدنی انجام می‌شود؛ از این گزاره فقط یک نتیجه‌ی ساده می‌توان گرفت: کل حفاری‌های معدنیِ ما در تاریخ، از حفاری سالیانه‌ی کشورهای معدنی هم کمتر است! آنچه کشورهای مطرح این حوزه در یک سال حفاری و اکتشاف انجام می‌دهند، از آنچه ما در تاریخ انجام داده‌ایم بیشتر است!

گزارش «داده‌های معدن جهان ۲۰۱۹» که  توسط کنگره جهانی معدن منتشر شد، نشان می‌دهد که چین بزرگترین کشور معدن‌کار در جهان است. بعد از چین، آمریکا، روسیه، استرالیا و هند به ترتیب ایستاده‌اند؛ عربستان سعودی در این فهرست ششم است اما ایران جایگاه دهم را به خود اختصاص داده است.  البته این گزارش بر مبنای میزان استخراجات معدنی تنظیم شده است.

با در نظر گرفتن همه اینها، در پایان باید یک سوال ساده طرح کنیم؛ اگر در سال‌های اخیر به دغدغه‌های فعالان بخش معدن در زمینه‌ی سرمایه‌گذاری مورد نیاز توجه می‌شد و با تزریق نقدینگی دلاریِ کافی، قطار معادن کشور روی ریل مناسب می‌افتاد، آیا میزانِ حفاری‌ها و اکتشافات معدنی ما در ذیلِ فهرست غول‌های معدنی جهان قرار داشت؛ آیا همچنان از قافله عقب می‌ماندیم؟!